Betonarme binalarda kolon, yapının omurgasıdır. Nasıl ki insan vücudunda kemikler yükü taşır, binada da kolonlar hem düşey yükleri (katların, eşyaların, insanların ağırlığı gibi) hem de deprem gibi yatay yükleri karşılar. Bu nedenle kolonun şekli, taşıma gücü ve sünekliği (yani kırılmadan önce esneyebilme yeteneği) büyük önem taşır.
Kare kolonlar, dairesel veya dikdörtgen kesitli kolonlara göre deprem etkisine karşı daha dengeli davranış gösterir. Çünkü kare formda, her iki ana eksen boyunca atalet momenti (rijitlik) birbirine eşittir.
Bu da demektir ki, deprem hangi yönden gelirse gelsin kolon aynı direnci gösterebilir.
Dikdörtgen kolonlarda ise uzun kenar yönünde daha rijit, kısa kenar yönünde daha zayıf davranış görülür; bu da deprem sırasında dengesiz deformasyonlara neden olabilir.
Kare kolonun simetrik yapısı, kirişlerle olan birleşim bölgelerinde donatı düzenlemesini kolaylaştırır.
Bu bölgeler, depremlerde en fazla momentin (dönme kuvvetinin) oluştuğu noktalardır.
Kare kolon sayesinde kiriş donatıları hem yatay hem düşey doğrultuda daha düzgün ve sıkı yerleşir, betonun sıkışması kolay olur.
Böylece birleşim bölgesinin sünekliği artar, kırılma yerine enerji yutma kabiliyeti gelişir.
Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği’ne (TBDY 2018) göre, kolon kesitlerinin kısa kenarının uzun kenara oranı 0.4’ten küçük olmamalıdır.
Bu oran, kolonun kareye yakın veya simetrik olmasını teşvik eder.
Yani yönetmelik bile dolaylı olarak “kareye yakın kolon kullanımı”nı önerir.
Ayrıca kolonun minimum boyutu 300 mm’den az olamaz. Bu sınırlar, hem dayanım hem de süneklik açısından güvenli bir alt limittir.
Kare kolon, kalıp ve donatı yerleşiminde pratiklik sağlar.
Köşe ve orta kolonlarda aynı boyutun kullanılabilmesi, kalıp sisteminin tekrar kullanılmasına ve işçilik süresinin azalmasına yol açar.
Bu da dolaylı olarak maliyeti düşürür ve iş programını hızlandırır.
Kare kolonlar, deprem yüklerine karşı yön bağımsız dayanım, dengeli deformasyon, sağlam kolon-kiriş birleşimi ve uygulama kolaylığı sağlayarak betonarme binaların güvenliğini artırır.
Bu nedenle mühendis gözüyle bakıldığında kare kolon, yapı güvenliğini yükselten basit ama etkili bir geometrik tercihtir.
Deprem yönü ne olursa olsun, kare kolon binayı dengede tutan sessiz bir sigorta gibidir.
Mimar
Ümit ÇİĞDEM
12.11.2025 [ Yapı Haberleri ]